พิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราชฐาน เกาะสีชัง

พระจุฑาธุชราชฐาน เป็นพระราชวังบนเกาะแห่งเดียวในประเทศไทย สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ โดยเริ่มสร้างอาคารที่พักต่างๆ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2432 และใช้เป็นที่ประทับแปรพระราชฐานของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระราชวงศ์ จนกระทั่งเกิดกรณีพิพาทระหว่างไทยกับฝรั่งเศส รศ. 112 ซึ่งมีกองทหารบุกขึ้นเกาะสีชังและปิดอ่าวไทย การก่อสร้างพระที่นั่งและตำหนักต่างๆ จึงยุติลงในปี พ.ศ. 2435 โปรดให้รื้อถอนสิ่งก่อสร้างต่างๆ ไปสร้างในที่อื่น แต่นั้นมาเป็นอันเลิกพระราชวังที่เกาะสีชัง

ในปี พ.ศ. 2521 จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้รับมอบสิทธิการใช้ที่ดินจากกรมธนารักษ์ โดยใช้พื้นที่ส่วนหนึ่ง (ประมาณ 5 ไร่) จัดตั้งสถานีวิจัยวิทยาศาสตร์ทางทะเล และศูนย์ฝึกนิสิตพร้อมทั้งดูแลโบราณสถานและโบราณวัตถุในเขตที่ดินดังกล่าวให้อยู่ในสภาพที่เป็นประโยชน์แก่สาธารณชน ปัจจุบันพื้นที่ในส่วนสถานีวิจัยอยู่ในความดูแลรับผิดชอบของสถาบันวิจัยทรัพยากรทางน้ำ และพื้นที่ในส่วนพระราชฐาน (ประมาณ 219 ไร่) อยู่ในความดูแลของสำนักบริหารงานศิลปวัฒนธรรม พื้นที่ในส่วนนี้ได้มีการดำเนินการปรับปรุงร่วมกับกรมศิลปากรมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2533 มีการซ่อมแซมอาคารต่างๆ ที่คงเหลืออยู่จำนวน 5 หลัง ประกอบด้วยเรือนไม้ริมทะเล ตึกผ่องศรี ตึกอภิรมย์ ตึกวัฒนา และพระอุโบสถวัดอัษฎางคนิมิตร มีสระ บ่อ ธาร พุ น้ำตก จำนวน 27 แห่ง บันได จำนวน 21 แห่ง สวน ถ้ำ และทางเดิน ซึ่งล้วนแต่มีชื่อพระราชทานทั้งสิ้น

จนกระทั่งปี พ.ศ. 2545 จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้ดำเนินการปรับปรุงอาคารและภูมิทัศน์รอบพระราชฐานแห่งนี้ให้สวยงามสมบูรณ์ด้วยงบประมาณของมหาวิทยาลัย  และได้จัดตั้งเป็นพิพิธภัณฑ์ โบราณสถานและสถานที่ท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์รวมทั้งจัดสร้างสิ่งอำนวยความสะดวกและส่วนบริการต่างๆ เพิ่มเติมขึ้น รวมทั้งนิทรรศการให้ความรู้เกี่ยวกับพระราชฐานและเกาะสีชังในอาคารต่างๆ ด้วย พร้อมกันนี้สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานทุนทรัพย์ร่วมกับนิสิตเก่าจุฬาฯ รุ่นปี พ.ศ.2516 จัดสร้างพระบรมรูปสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระราชโอรส เพื่อประดิษฐานในอาคารผ่องศรีซึ่งนับเป็นพระมหากรุณาธิคุณและสิริมงคลอันสูงยิ่งแก่ชาวเกาะสีชังและจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ต่อมาเมื่อวันที่ 12 มกราคม 2547  ยังได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเป็นประธานในพิธีเปิดพิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราฐาน ปัจจุบันมีบุคลากรซึ่งเป็นชาวเกาะสีชังทั้งหมดทำหน้าที่ต่างๆ ในพิพิธภัณฑ์กว่า 30 คน เปิดทำการทุกวันเว้นวันจันทร์ ตั้งแต่เวลา 09.00 น. – 17.00 น. โดยมีนักท่องเที่ยวและผู้สนใจเข้าชมประมาณ 250,000 คนต่อปี

ถิ่นสุขกายสุขใจด้วย       ถิ่นดี
จิตรโปร่งปราศราคี         ชุ่มชื้น
สองสุขแห่งชาวสี-            ชังเกาะ นี้แฮ
อายุย่อมยืนพื้น               แต่ร้อยเรือนริม

พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว