พระราชชายาเจ้าดารารัศมีมีคุณูปการต่อชาวล้านนา เป็นอย่างมากในทุกๆด้าน ท่านทรงมีความปรารถนาที่จะทำให้ล้านนามีความเจริญมากขึ้น ทัดเทียมกับสยาม
พระกรณียกิจด้านการเกษตร
พระราชชายาเจ้าดารารัศมีเป็นผู้บุกเบิกการทำการเกษตรขึ้นที่ภาคเหนืออย่างจริงจัง ที่สวนเจ้าสบายโดยมีการนำเมล็ดพันธุ์มาเพาะปลูกและทำการขยายพันธุ์แก่ประชาชน มีทั้งพืชท้องถิ่นและต่างประเทศ อีกทั้งยังได้กำไรจากการนำผลผลิตที่ได้ส่งไปขายที่กรุงเทพฯ เช่น หน่อไม้ฝรั่ง เชอรี่ บีทรูท แครอท กะหล่ำปลีสีม่วง แอปเปิ้ล แคนตาลูป ซึ่งนอกจากพืชผักผลไม้เมืองหนาวที่นำมาทดลองปลูกแล้วยังได้มีการนำพันธุ์ลำไยชนิดใหม่จากเมืองจีนที่มีคนนำมาถวายรัชกาลที่5 มาทดลองปลูกที่เชียงใหม่ และกลายมาเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญในปัจจุบันของภาคเหนือ เนื่องจากเป็นการเกษตรแผนใหม่ จึงได้มีการนำเครื่องมือทางการเกษตรที่ทันสมัยมาใช้เป็นการทุ่นแรง เป็นเครื่องมือทุ่นแรงขนิดใช้แรงจากสัตว์ เช่น ไถ คราด และเป็นที่แรกที่นำเครื่องมือชนิดนี้มาใช้
ในเรื่องไม้ดอกที่ปลูกในสวนเจ้าสบายส่วนมากเป็นชนิดไม้ดอกหอมของไทย ที่สามารถนำมาทำเป็นน้ำอบและน้ำปรุงได้ เช่น จำปี พุด ปีป ลำดวน กระดังงา ชมนาด มะลิ โดยดอกไม้ที่มีมากที่สุดคือดอกกุหลาบ มีทั้งพันธุ์พื้นเมืองและต่างประเทศ เนื่องจากเจ้าดารารัศมีเป็นสมาชิกสมาคมกุหลาบแห่งอังกฤษ และปักชำและผสมพันธุ์ดอกกุหลาบด้วยตัวพระองค์เอง ซึ่งก็เป็นที่มาของพันธุ์กุหลาบจุฬาลงกรณ์
มีการสันนิษฐานบริเวณที่ใช้ในการทำกสิกรรม คือบริเวณด้านหน้าทางทิศเหนือเป็นแปลงทดลองการเกษตร ทางทิศตะวันออกติดกับห้องบรรทม เป็นสวนไม้ดอกไม้ประดับ ส่วนทางทิศใต้และทิศตะวันตกเป็นสวนผลไม้หรือพืชสวนครัว ถัดจากสวนเกษตรก็ยังมีบ่อน้ำที่ขุดขึ้นเพื่อการทำกสิกรรมภายใน ซึ่งเป็นลำน้ำที่ไหลมาจากน้ำตกแม่สา และทรงดำริให้ขุดลำเหมืองทำให้น้ำไหลผ่านหมู่บ้าน ที่นาของชาวบ้านมาสู่สวนเจ้าสบายและพื้นที่บริเวณใกล้เคียงโดยรอบ ให้มีการแบ่งปันน้ำกันอย่างทั่วถึง
บรรณานุกรม
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. ดารารัศมี สายใยรักสองแผ่นดิน. พิมพ์ครั้งที่4. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,2562.
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. เจ้าดารารัศมี ข้าพเจ้าขอน้อมลำรึกถึงพระเกีรติประวัติ. เชียงใหม่: บริษัทวิทอินดีไซน์ จำกัด,2557.
กู่เจ้าหลวงนครเชียงใหม่.เอกสารที่ระลึกวันพิธีสักการะกู่เจ้าหลวงนครเชียงใหม่,2552.
ข้อมูลจาก พิพิธภัณฑ์พระตำหนักดาราภิรมย์
