เขตพระราชฐานชั้นใน ในพระบรมมหาราชวัง เปรียบเสมือนอีกเมืองหนึ่งที่ล้วนมีประชากรเป็นผู้หญิง การดำรงชีวิตเหมือนผู้คนภายนอก เพียงแต่ในเขตพระราชฐานชั้นในนั้นเป็นที่สำหรับเจ้าจอมหม่อมห้ามและพนักงานผู้หญิงที่ทำงานในวัง ซึ่งการเข้า-ออกก็อนุญาตเฉพาะพระมหากษัตริย์ เด็กผู้ชายที่ยังไม่ถึงคราวโกนจุก และบุคคลที่อยู่ในวังเท่านั้น ภายในมีการสร้างตึก อาคาร ที่อยู่ เป็นสัดเป็นส่วน
ตำหนักของเจ้าดารารัศมีก็อยู่ในเขตพระราชฐานชั้นในเช่นเดียวกัน และนับได้ว่าเป็นตำหนักหลังแรกของเจ้าดารารัศมีในพระบรมมหาราชวัง โดยเจ้าพ่ออินทวิชายานนท์ได้ทรงทูลขอพระบรมราชานุญาตจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สร้างพระตำหนักด้วยเงินส่วนพระองค์ที่ได้จากการค้าไม้ของเจ้าพ่อเองนั้น ถวายเจ้าดารารัศมีและให้พระประยูรญาติที่ตามเสด็จมาจากเชียงใหม่ได้อยู่อาศัยด้วย โดยสร้างเป็นอาคารสี่เหลี่ยมผืนผ้าเต็มพื้นที่ เป็นอาคารปูนผสมกับโครงสร้างไม้ มีลักษณะแบบอาคารตะวันตก จำนวนสามชั้น อยู่ด้านทิศใต้ของพระตำหนักพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี ตัวอาคารนี้ทาด้วยสีชมพูและตัดกับขอบหน้าต่างสีเขียวเข้ม ภายในแบ่งเป็นห้องต่าง ๆ ตรงกลางเป็นโถง และบันได ซึ่งผู้คนที่อาศัยในตำหนักนี้ล้วนแต่มีการแต่งกาย อาหารการกิน และใช้ชีวิตอย่างคนล้านนาทั้งสิ้น ถือเป็นเอกลักษณ์ของตำหนักเจ้าดารารัศมี
หลังจากพระราชชายาเจ้าดารารัศมีเสด็จกลับเชียงใหม่ พระองค์เจ้าประดิษฐาสารีได้มาประทับที่ตำหนักหลังนี้จนสิ้นพระชนม์ และบางครั้งจึงเรียกตำหนักหลังนี้ว่าตำหนักพระองค์ประดิษฐาฯ
รายการอ้างอิง
นงเยาว์ กาญจนจารี(ผู้เรียบเรียง). ดารารัศมี พระประวัติพระราชชายาเจ้าดารารัศมี(จัดพิมพ์เป็นอนุสรณ์เนื่องในงานเฉลิมฉลองพระอนุสาวรีย์พระราชชายาเจ้าดารารัศมี ณ กองกำกับการตำรวจตระเวนชายแดนค่ายดารารัศมี จังหวัดเชียงใหม่ 27 มกราคม 2533) .
ข้อมูลจาก พิพิธภัณฑ์พระตำหนักดาราภิรมย์
