เสื้อครุย เป็นเสื้อคลุมประกอบเกียรติยศสำหรับพระบรมวงศานุวงศ์ และข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ฝ่ายหน้า สวมในเวลาเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทในงานพระราชพิธี นับเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องแบบเต็มยศ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2522 ให้ความหมายว่า ชายผ้าที่ทำเป็นเส้นๆ เรียกว่าครุย ชื่อเสื้อจำพวกหนึ่งมีหลายชนิด ใช้สวมหรือคลุม ใช้เป็นเครื่องประกอบเกียรติยศ หรือแสดงหน้าที่ในพิธี หรือแสดงวิทยฐานะ
การเริ่มใช้ครุยของไทยจะมีเมื่อใดยังไม่มีหลักฐานปรากฎชัด คาดว่าจะมีที่มาจากเสื้อคลุมที่พราหมณ์และโหรหลวงสวมในเวลาประกอบพระราชพิธีมาก่อน ต่อมาจึงมีการเปลี่ยนรูปและชั้นยศหลากหลายขึ้น ที่ปรากฏเป็นหลักฐานครั้งแรกในประวัติศาสตร์ มีขึ้นในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ดังปรากฏรูปเขียนโดยช่างชาวฝรั่งเศสเมื่อครั้งทรงฉลองครุยเสด็จออกสีหบัญชร รับราชทูตฝรั่งเศส นอกจากนั้นยังมีผู้บันทึกจดหมายเหตุเรื่องพระวิสูตรสุนทร หรือโกษาปาน ไปฝรั่งเศสว่า เมื่อวันที่คณะเอกอัครราชทูตเข้าเฝ้าถวายพระราชสาส์นแด่พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 เมื่อ พ.ศ. 2228 นั้น ท่านราชทูตแต่งตัวเต็มยศตามธรรมเนียมไทย คือสวมเสื้อเยียรบับ มีกลีบทอง ดอกไม้ทอง และสวมเสื้อครุย
ในสมัยรัตนโกสินทร์มีการใช้เสื้อครุยเป็นแบบแผนสืบต่อจากสมัยอยุธยาแล้ว เพราะมีการกำหนดไว้ในกฎหมายตราสามดวง เกี่ยวกับธรรมเนียมการใช้เสื้อครุยในส่วนราชการต่างๆ รวมทั้งกำหนดข้อห้ามไว้ว่า ไม่ให้ข้าราชการชั้นผู้น้อยใส่เสื้อครุยที่คล้ายกับแบบของข้าราชการชั้น ผู้ใหญ่ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้มีการออก “หมายรับสั่งที่ 5 แขกเมือง” ถึงเซอร์จอห์น บาวริง อัครราชทูต ซึ่งสมเด็จพระราชินีนาถวิคตอเรีย ส่งเข้ามาเจริญพระราชไมตรี ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ตราพระราชบัญญัติเกี่ยวกับเสื้อครุยสามฉบับ กำหนดให้สวมครุยสำหรับผู้ที่ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 3 แบบ
ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ตราพระราชกำหนดเสื้อครุยให้เป็นระเบียบ คือพระราชกำหนดเสื้อครุย พ.ศ. 2454 มาในปี พ.ศ. 2456 ได้โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ตราพระราชกำหนดเสื้อครุย พ.ศ. 2456 เพื่อกำหนดเสื้อครุยสำหรับพระราชทานเป็นเครื่องแสดงวุฒิและความสามารถในการ สั่งสอนทำคุณประโยชน์แก่การศึกษา เสื้อครุยมี 3 ชนิดคือ “ฉลองพระองค์อาจารย์หรือฉลองพระองค์ครุยพระบรมราชูปถัมภก” “เสื้ออาจารย์หรือครุยอาจารย์” “และเสื้อครูหรือครุยครู” นับเป็นเสื้อครุยวิทยฐานะแห่งแรกในเมืองไทย
ใน พ.ศ. 2457 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระราชดำริที่จะให้มีเนติบัณฑิตยสภาขึ้น และเป็นสภาที่อยู่ในพระบรมราชูปถัมภ์ ต่อมาจึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ตราพระราชกำหนดเสื้อครุยเนติบัณฑิต พ.ศ. 2457 นับเป็นเสื้อครุยตำแหน่งอีกแบบหนึ่ง
ข้อมูลจาก หอประวัติจุฬาฯ
