13 มิถุนายน 2463 – 2563
100 ปีทิวงคตสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ คุรุบัณฑิต กรรมการสภากรรมการจัดการโรงเรียนข้าราชการพลเรือนฯ (จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย)
“ข้าพระพุทธเจ้าได้ไปเฝ้า รับสั่งว่าทรงอึดอัดเสียเป็นนานแล้ว เพราะโรงเรียนมหาดเล็กตั้งขึ้นจะให้เป็น Civil Service ควบกับ Fiction เดิมที่จะให้ข้าราชการออกไปรับราชการกระทรวงต่างๆ ทางกรมมหาดเล็กนั้น พระองค์ท่านทรงเห็นว่าธรรมเนียมข้าราชการออกจากมหาดเล็กสมัยนี้เป็น Fiction เสียแล้ว เพราะทุกวันนี้ต้องการคนให้เหมาะแก่การงานของกระทรวง”
(หนังสือกราบบังคมทูลพระกรุณารัชกาลที่ 6 เรื่องพระดำริสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถเกี่ยวกับโรงเรียนมหาดเล็ก)
เมื่อเดือนธันวาคม 2453 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์ (ม.ร.ว.จิตต์ สุทัศน์ ต่อมาคือพระยาศรีวรวงศ์) ไปเข้าเฝ้าสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เพื่อขอพระดำริเรื่องการจัดการโรงเรียนมหาดเล็ก ซึ่งตั้งขึ้นมาตั้งแต่รัชกาลที่ 5
สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอฯ มีพระดำริว่า ควรจัดการขยายโรงเรียนเป็นชั้นอุดมศึกษา ดังเช่นในเยอรมันและฝรั่งเศส ที่เรียกว่า “School of Science” รับผู้เรียนโดยไม่กำหนดชาติตระกูล และเพิ่มเติมสาขาวิชาในโรงเรียนให้หลากหลายมากขึ้น ตอบสนองความต้องการของกระทรวง ทบวง กรมต่างๆ ไม่เฉพาะเพียงแต่กระทรวงมหาดไทยดังเป็นมา ส่วนเงินทุนนั้น อาจจะใช้เงินซึ่งคงเหลือจากการเรี่ยรายสร้างพระบรมรูปทรงม้าเป็นทุนในการจัดการปรับปรุงและขยายโรงเรียน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเห็นชอบด้วยพระดำริที่กราบบังคมทูลพระกรุณาดังกล่าว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกโรงเรียนมหาดเล้กขึ้นเป็นโรงเรียนข้าราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ กรรมการสภากรรมการจัดการโรงเรียนข้าราชการพลเรือนฯ ได้ทรงปฏิบัติหน้าที่ในสภากรรมการฯ อย่างเต็มพระกำลัง ดังเช่น ทรงเน้นการปรับปรุงหลักสูตรของโรงเรียนฯ ให้ทัดเทียมระดับมหาวิทยาลัย ทรงรับหน้าที่ชี้แจงกับเจ้าพระยาอภัยราชามหายุติธรรมธร (ม.ร.ว.ลบ สุทัศน์) ในการรวมโรงเรียนกฎหมายและตั้งเสนาบดีกระทรวงยุติธรรมเข้ามาเป็นกรรมการในสภากรรมการจัดการฯ ทรงปฏิบัติหน้าที่แทนสภานายกในบางโอกาส สิ่งสำคัญที่มีพระดำริไว้และยังคงดำเนินการอยู่จนถึงทุกวันนี้คือ การให้นิสิตได้ปกครองกันเอง จัดตั้งเป็นสโมสรเพื่อให้นิสิตได้ฝึกฝนการดูแลปกครองตนเอง
ในพระราชพิธีก่อพระฤกษ์โรงเรียนข้าราชการพลเรือนฯ เมื่อวันที่ 3 มกราคม 2458 สมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ได้รับพระราชทานเข็มคุรุบัณฑิต และทรงใช้คำว่า “คุรุบัณฑิต” ต่อท้ายพระนามในเอกสารการประชุมสภากรรมการโรงเรียนฯ เสมอมา
สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสด็จทิวงคตเมื่อวันที่ 13 มิถุนายน 2463 ขณะพระชนมายุได้ 37 พรรษา ณ ประเทศสิงคโปร์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ถึงความสูญเสียสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอฯ พระองค์นี้ไว้ตอนหนึ่งว่า
“….นอกจากเธอเป็นน้องที่ข้าพเจ้ารักมากที่สุด เธอยังได้เป็นที่ปรึกษาและผู้ช่วยราชการอย่างดีที่สุดหาผู้ใดเสมอเหมือนมิได้ …ข้าพเจ้ากล่าวโดยย่อ ๆ แต่เพียงว่าข้าพเจ้ารู้สึกตรงกับความที่สมเด็จกรมพระยาปรมานุชิตชิโนรส ได้ทรงไว้ในเตลงพ่ายว่า “ถนัดดั่งพาหาเหี้ยน หั่นให้ไกลองค์”
ข้อมูลจาก หอประวัติจุฬาฯ
