พิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราชฐาน: จากพระราชวังบนเกาะ สู่การเป็นโบราณสถานแห่งชาติ และสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์ทางทะเล

การเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ สร้างความยั่งยืนทั้งด้านเศรษฐกิจและสังคม บนเกาะสีชัง

ด้วยเหตุที่พิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราชฐานเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ที่สำคัญบนเกาะสีชัง มีภูมิทัศน์ที่สวยงามจากการดูแลบำรุงรักษาให้อยู่ในสภาพที่สวยงามอยู่ตลอดเวลา และตั้งอยู่ไม่ไกลจากกรุงเทพฯ เดินทางสะดวกด้วยเรือรับ-ส่งทุกชั่วโมง ทำให้มีนักท่องเที่ยวเข้ามาเยี่ยมชมจำนวนกว่า 250,000 คนต่อปี (พ.ศ. 2562) ซึ่งประกอบไปด้วย นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ องค์กร หน่วยงานต่างๆ ที่มาศึกษาดูงานและใช้พื้นที่ในการสัมนาหน่วยงานต่าง ๆ พิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราชฐานจึงมีส่วนสำคัญในการผลักดันและกระตุ้นการเติบโตทางเศรษฐกิจ ส่งผลให้ชุมชนชาวเกาะสีชังมีรายได้จากการท่องเที่ยวโดยประมาณ 316,545,450 บาท/ปี

นอกจากนี้ มหาวิทยาลัยมีนโยบายในการสร้างงานให้คนในท้องถิ่น โดยจัดให้มีการจ้างพนักงานประจำพิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราชฐาน เพื่อบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์ประกอบด้วยเจ้าหน้าที่ประจำ จำนวน 24 คน และจัดจ้างดูแลรักษาภูมิทัศน์ สวน ต้นไม้ จำนวน 20 คน ในการดูแลพื้นที่ 219 ไร่ ให้สวยงาม พร้อมต้อนรับนักท่องเที่ยวตลอดทั้งปี

สนับสนุนการเรียนรู้ตลอดชีวิตแก่เยาวชนท้องถิ่น และสร้างความภาคภูมิใจ ความรักถิ่นกำเนิด

• โครงการอบรมยุวมัคคุเทศก์ โดยนำนักเรียนจากโรงเรียนในท้องถิ่นมาเข้าค่ายอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของพระราชวัง และโบราณสถานภายในบริเวณ เช่น พระเจดีย์อุโบสถวัดอัษฎางคนิมิตร พร้อมสอดแทรกความรู้เชิงสถาปัตยกรรมที่ได้รับอิทธิพลจากตะวันตก นำมาปรับให้เข้ากับสภาพภูมิอากาศร้อนชื้นของเกาะสีชัง ตัวอาคารต่างๆ จึงถูกออกแบบให้มีการระบายความร้อนโดยใช้ลมธรรมชาติ และที่สำคัญคือการออกแบบภูมิสถาปัตย์ของพระราชวังให้สามารถกักเก็บน้ำจืดไว้ใช้ได้ตลอดทั้งปี  เมื่อเสร็จสิ้นกิจกรรมจึงมีการทดสอบวัดระดับความรู้ และมอบเกียรติบัตร รวมทั้งสร้างงานให้มาปฏิบัติหน้าที่ไกด์นำชมในช่วงวันหยุด สร้างความภาคภูมิใจในประวัติศาสตร์ท้องถิ่น และสร้างรายได้เสริมแก่นักเรียน
• การจัดนิทรรศการในอาคารต่าง ๆ เพื่อเผยแพร่และให้ความรู้ทางประวัติศาสตร์ พระราชประวัติ เหตุการณ์สำคัญในเกาะสีชังและสิ่งปลูกสร้างในสมัยรัชกาลที่ 5 แก่ผู้มาเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์ จำนวน 5 อาคาร
• โครงการพระจุฑาธุชสัญจร เป็นโครงการที่พานักเรียนจากโรงเรียนในเกาะสีชัง ไปทัศนศึกษาในจังหวัดอื่น ๆ รวมทั้งกรุงเทพมหานคร เพื่อให้มีความรู้ทางด้านประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องเชื่อมโยงกับประวัติศาสตร์ท้องถิ่น

การอนุรักษ์และสร้างจิตสำนึกในการใช้ทรัพยากรทางทะเลอย่างรู้คุณค่า

• การจัดแสดงพันธุ์สัตว์น้ำและความเกี่ยวข้องต่าง ๆ ของทะเลอ่าวไทยในบริเวณเกาะสีชัง ใน พิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์ทางทะเล “ชลทัศนสถาน” เพื่อเสริมความรู้แก่นักเรียน ชุมชนท้องถิ่น และนักท่องเที่ยว ให้มีความรักและเข้าใจทะเลไทย มีจิตสำนึกในการรักษาความสะอาดบริเวณชายหาด สร้างสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัยกับสัตว์ทะเล และปกป้องสัตว์ทะเลจากการคุกคามของการประมงผิดกฎหมาย
• โครงการปลูกปะการังในทะเลบริเวณพิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราชฐาน โดยภาครัฐ ภาคเอกชน ร่วมกับสถาบันวิจัยทรัพยากรทางน้ำ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ชักชวนประชาชนในท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมในการฟื้นฟู และเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งเกาะสีชัง สร้างจิตสำนึกในการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติทางทะเลแก่เยาวชนและประชาชนทั่วไป
• งานวิจัยเกี่ยวกับสัตว์น้ำเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อมเพื่อความยั่งยืนของเกาะสีชัง โดยสถาบันวิจัยทรัพยากรทางน้ำ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

การอนุรักษ์และสืบสานศิลปวัฒนธรรม ประเพณี ด้วยความร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐ

• กิจกรรมวันสำคัญทางศาสนา “วันวิสาขบูชา”จัดขึ้นตามแบบที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เคยปฏิบัติพระราชกรณียกิจ ณ เกาะสีชัง  โดยจัดให้ชาวชุมชนและนักท่องเที่ยวเข้าร่วมกิจกรรมทางศาสนา มีการจัดการประกวดโคมเป็นพุทธบูชา และการแสดงสมโภชเฉลิมฉลอง มีผู้ร่วมงานปีละประมาณ 400-500 คน
• กิจกรรมวันปิยมหาราช กิจกรรมนี้จัดขึ้นเพื่อรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ซึ่งเป็นที่รักของประชาชนชาวไทยทุกหมู่เหล่า มีกิจกรรมการวางพวงมาลา และการบำเพ็ญประโยชน์ต่อชุมชนร่วมกัน เช่น การทำความสะอาดพื้นที่ การปล่อยพันธุ์ปลา เป็นต้น มีผู้ร่วมกิจกรรมประมาณ 300 คน
• กิจกรรมวันคล้ายวันสถาปนาพระราชฐาน ตรงกับวันที่ 10 สิงหาคม ของทุกปี ประกอบด้วยการบำเพ็ญกุศลอุทิศถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 และผู้เกี่ยวข้องที่เคยอยู่ ณ พระราชฐานแห่งนี้ รวมทั้งเพื่อเป็นการพบปะกันของคนในชุมชน หน่วยราชการ องค์กรเอกชนในท้องถิ่นและจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เพื่อการมีปฏิสัมพันธ์และสร้างประโยชน์ร่วมกันให้ชุมชน มีการบำเพ็ญประโยชน์ต่าง ๆ ด้วยเช่นเดียวกัน
• สนับสนุนเทศบาลตำบลเกาะสีชังในการจัดงานรำลึกย้อนยุคของเกาะสีชังภายในพิพิธภัณฑ์ฯ เป็นงานประจำปีเพื่อกระตุ้นการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ สร้างรายได้แก่ชุมชน และเพื่อให้ชุมชนชาวเกาะสีชังมีความรักและความภาคภูมิใจในศิลปวัฒนธรรมของไทย โดยมีการแต่งตัวย้อนยุค การแสดงดนตรี-นาฏศิลป์ไทย และรับประทานอาหารร่วมกัน

พิพิธภัณฑ์พระจุฑาธุชราชฐาน เป็นแหล่งการเรียนรู้ที่สร้างสรรค์ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ที่มหาวิทยาลัยมีความตั้งใจที่จะให้เป็นพื้นที่สำหรับประชาชน นักท่องเที่ยวนานาชาติ และชุมชนชาวเกาะสีชัง โดยมุ่งหวังให้ประโยชน์นั้นกลับสู่ชุมชนเป็นหลัก ทั้งเศรษฐกิจที่ดีขึ้นจากนักท่องเที่ยวที่เพิ่มจำนวนขึ้น สิ่งแวดล้อมและธรรมชาติทางทะเลที่ดีขึ้นจากการเผยแพร่องค์ความรู้และการสร้างจิตสำนึกที่ดี และที่สำคัญคือการรักบ้านเกิด ภาคภูมิใจในประวัติศาสตร์และรักท้องถิ่นในปัจจุบัน รวมทั้งช่วยกันพัฒนาเกาะสีชังให้มีความเจริญก้าวหน้าต่อไป